Zeven mythes over het huidige conflict tussen Rusland en Oekraïne

Sinds de illegale annexatie van de Krim in 2014 en de aanhoudende militaire agressie tegen Oekraïne heeft Rusland een aanhoudende en gecoördineerde, door de staat gecontroleerde desinformatiecampagne gevoerd, gericht op de Russische bevolking, de buurlanden van Rusland, de Europese Unie en daarbuiten, met name om de publieke opinie te beïnvloeden. De Russische autoriteiten, gesteund door de door de staat gecontroleerde media en een breder 'ecosysteem' van pro-Kremlin media, hebben kosten noch moeite gespaard om Oekraïne te denigreren en af te schilderen als een bedreiging voor de mondiale veiligheid, en de internationale gemeenschap aan te vallen omdat zij de Oekraïense soevereiniteit, territoriale integriteit en onafhankelijkheid binnen zijn internationaal erkende grenzen steunt.

Ook gericht tegen de EU en NAVO
De Russische campagne heeft zich ook rechtstreeks gericht tegen de rol van de EU en andere spelers, met name de NAVO, en hen ten onrechte afgeschilderd als vermeende agressieve bedreigingen voor de 'legitieme veiligheidsbelangen' van Rusland. Sinds de recente militaire opbouw van Rusland, die in het voorjaar van 2021 aan de Oekraïense grens en op de illegaal geannexeerde Krim is begonnen, is dit spervuur van desinformatie alleen maar geïntensiveerd.

In dit overzicht kijken we naar de meest voorkomende en gevaarlijkste mythes - vaak regelrechte leugens - in verband met het conflict tussen Rusland en Oekraïne.

• Mythe 1: “De huidige spanningen zijn het gevolg van aanhoudend agressief gedrag van Oekraïne en zijn bondgenoten in het Westen. Rusland doet niets anders dan zijn legitieme belangen verdedigen en is niet verantwoordelijk voor dit conflict”.
  
  Onjuist. Het is een feit dat Rusland het internationaal recht blijft schenden, evenals andere overeenkomsten waartoe het zich verbonden heeft. Door het illegaal annexeren van de Krim en het plegen van gewapende agressie tegen Oekraïne heeft Rusland, een van de permanente leden van de VN-Veiligheidsraad, ten minste twaalf internationale en bilaterale verdragen geschonden. Het gaat onder meer om het VN-Handvest, de Slotakte van Helsinki en het Handvest van Parijs, die de soevereine gelijkheid en territoriale integriteit van staten, de onschendbaarheid van grenzen, het afzien van dreiging met of gebruik van geweld, en de vrijheid van staten om hun eigen veiligheidsregelingen te kiezen of te wijzigen, waarborgen.
  
  Met andere woorden, de acties van Rusland die de territoriale integriteit, de soevereiniteit en onafhankelijkheid van Oekraïne, met name in de Donbas, ondermijnen en bedreigen, zijn illegaal. Deze acties blijven een bedreiging voor de essentie van de Europese veiligheidsorde en voor de op regels gebaseerde internationale orde.
  
  In termen van slachtoffers heeft Oekraïne zware verliezen geleden in het aanhoudende conflict met Rusland. De Russische agressie heeft ongeveer 14 000 Oekraïners gedood en nog veel meer gewonden gemaakt. Het conflict heeft ook meer dan 1,5 miljoen inwoners (binnenlandse ontheemden) van de Krim en in Oost-Oekraïne verdreven.
   
• Mythe 2: “De situatie in Oekraïne heeft tot dit conflict geleid. Er zijn bewijzen dat Oekraïne wreedheden begaat tegen de Russischtalige bevolking in het oosten van het land. Rusland moet wel ingrijpen, niet in de laatste plaats omdat Oekraïne en Rusland 'één natie' zijn. Oekraïne behoort eenvoudigweg tot de “bevoorrechte invloedssfeer” van Rusland”.
  
  Onjuist. Beweringen dat Oekraïne zijn eigen grondgebied aanvalt en zijn eigen burgers vervolgt, zijn absurd. Om binnenlandse steun te verwerven voor de militaire agressie van Rusland, hebben de door de Russische staat gecontroleerde media onvermoeibaar getracht Oekraïne te belasteren, door het land te beschuldigen van vermeende genocide in Oost-Oekraïne, ongegronde parallellen te trekken met het nazisme en de Tweede Wereldoorlog, en verhalen te verzinnen die erop gericht zijn een negatieve emotionele snaar te raken bij het publiek.
  
  Er zijn veel voorbeelden van dergelijke verzonnen verhalen, het best geïllustreerd door het beroemde voorbeeld van een Russische televisiereportage waarin de Oekraïense strijdkrachten ervan werden beschuldigd een jonge jongen in het oosten van Oekraïne te hebben gekruisigd in het begin van het conflict. Fact-checkers toonden al snel aan dat het verhaal volledig verzonnen was. Soortgelijke verhalen worden nog altijd geproduceerd.
  
  
  In werkelijkheid is er geen bewijs dat Russischtalige of etnisch-Russische inwoners van Oost-Oekraïne door Oekraïense autoriteiten worden vervolgd - laat staan dat er sprake is van genocide. Dit wordt bevestigd in rapporten van de Raad van Europa, de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN en de OVSE.
  
  De vaak geuite bewering dat Oekraïne en Rusland 'één natie' zijn, is een van de oudste en meest diepgewortelde mythen die tegen Oekraïne worden gebruikt. Zelfs vanuit een historisch langetermijnperspectief gaat dit argument niet op. Hoewel Oekraïne en Rusland gemeenschappelijke wortels hebben die teruggaan tot het Kievse Rijk (Kievse Roes), dat van de negende eeuw tot het midden van de dertiende eeuw bestond, is het eenvoudig onjuist om te beweren dat Oekraïners en Russen 800 jaar later één natie zijn. Ondanks lange perioden van buitenlandse overheersing heeft Oekraïne een sterke nationale cultuur en identiteit, en is het een soeverein land.
  
  Het idee van een “geheel Russische natie” zonder politieke grenzen is een ideologische constructie die dateert uit keizerlijke tijden en is gebruikt als een instrument om de Oekraïense soevereiniteit en nationale identiteit te ondermijnen. Sinds 2014 heeft de Russische regering deze mythe met hernieuwde kracht gecultiveerd in een poging om haar militaire agressie tegen Oekraïne te rationaliseren en te rechtvaardigen.
  
  Noties van “invloedssferen” horen niet thuis in de 21e eeuw. Zoals alle soevereine staten is Oekraïne vrij om zijn eigen weg, zijn buitenlands en veiligheidsbeleid en zijn allianties, en zijn deelname aan internationale organisaties en militaire allianties, te bepalen.
  
  Om het idee te bevorderen dat Oekraïne tot de “invloedssfeer” van Rusland behoort, beweren de Russische autoriteiten en de door de staat gecontroleerde media vaak dat Oekraïne geen “echte” staat is. Met door de staat gesteunde Russische propaganda wordt geprobeerd de geschiedenis te verdraaien om het idee te legitimeren dat Oekraïne tot de natuurlijke invloedssfeer van Rusland behoort.
   
• Mythe 3: “Oekraïne moet zich hoe dan ook tot Rusland wenden omdat de EU en het Westen niet geïnteresseerd zijn in het land en het in de steek hebben gelaten”.
  
  Onjuist. De EU heeft een strategisch partnerschap met Oekraïne. Oekraïne is uitgegroeid tot een van de hechtste partners van de EU, een partnerschap dat de afgelopen jaren is geconsolideerd door de associatieovereenkomst EU-Oekraïne en de diepe en brede vrijhandelsruimte. De EU is nu de grootste handelspartner van Oekraïne, goed voor meer dan 40% van zijn handel. De EU steunt een breed scala aan programma's in Oekraïne in het kader van het Oostelijk Partnerschap van de EU en ondersteunt Oekraïne bij de uitvoering van zijn hervormingsagenda. Sinds 2014 heeft de EU Oekraïne 17 miljard euro aan leningen en subsidies verstrekt.
  
  Sinds 2014 heeft de EU de soevereiniteit, territoriale integriteit en onafhankelijkheid van Oekraïne binnen zijn internationaal erkende grenzen krachtig gesteund en heeft zij beperkende maatregelen opgelegd aan Rusland vanwege zijn opzettelijke destabilisatie van Oekraïne, onder meer op de Krim. De EU steunt Oekraïne ook bij het versterken van zijn weerbaarheid tegen desinformatie en cyberaanvallen.
   
• Mythe 4: “Door de agressieve uitbreiding van de NAVO is Rusland nu “omsingeld door vijanden” en moet het zichzelf verdedigen.”
• Onjuist. Geen enkel land of bondgenootschap smeedt een plan om Rusland binnen te vallen. Niemand bedreigt Rusland. Sterker nog, de EU en Oekraïne zijn overtuigde voorstanders van de gevestigde Europese veiligheidsorde. Vergeet niet dat Rusland geografisch gezien het grootste land ter wereld is, met een bevolking van meer dan 140 miljoen mensen, en een van de grootste krijgsmachten ter wereld heeft met het grootste aantal kernwapens. Het is absurd om Rusland af te schilderen als een land dat acuut wordt bedreigd. Geografisch gezien is minder dan een zestiende van de landsgrenzen van Rusland met NAVO-leden. Van de veertien landen waaraan Rusland grenst, zijn er slechts vijf lid van de NAVO.
  
  Er is ook geen enkele reden om aan te voeren dat militair geweld de enige oplossing is. Er zijn verschillende internationale organisaties, bilaterale overeenkomsten en fora waarin Rusland een coöperatieve en vreedzame dialoog kan aangaan - bijvoorbeeld in het kader van de OVSE en de wapenbeheersingsregelingen. De EU houdt de communicatiekanalen met Rusland open als een integraal onderdeel van het Ruslandbeleid van de EU, dat gebaseerd is op vijf leidende beginselen. Er is geen gebrek aan gevestigde communicatiekanalen. Als soeverein land heeft Oekraïne echter het volste recht om zijn eigen beleid en allianties te kiezen. Het idee dat Rusland een veto zou moeten hebben over de soevereine beslissingen van Oekraïne is ongegrond. In dit verband beweren noch de EU noch de NAVO dat zij een vetorecht hebben over welke staten lid mogen worden van de Organisatie voor het Verdrag inzake collectieve veiligheid (CSTO), omdat de EU en de NAVO geen partij zijn bij dat verdrag.
   
• Mythe 5: “Hoe dan ook, Rusland is niet verantwoordelijk voor de huidige spanningen in Oekraïne. Oekraïne heeft de akkoorden van Minsk opzettelijk geschonden en het Westen bewapent Oekraïne verder. Rusland moet snel reageren door zijn grenzen te verdedigen. De provocatie komt van het Westen.”
  
  
  Onjuist. In werkelijkheid is het Rusland dat 140 000 troepen en uitrusting heeft verzameld aan de grenzen van Oekraïne, waaronder op de illegaal geannexeerde Krim.
  
  Rusland is partij bij de akkoorden van Minsk, en dit zijn de meest recente formele documenten waarin Rusland de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne heeft bevestigd. Rusland is zijn verbintenissen om de akkoorden van Minsk uit te voeren echter niet nagekomen. Rusland en zijn handlangers hebben nagelaten een staakt-het-vuren in te voeren, alle zware wapens terug te trekken, alle politieke gevangenen uit te wisselen of humanitaire hulp te verlenen op basis van een internationaal mechanisme. Integendeel, Rusland heeft de illegale gewapende formaties in Oost-Oekraïne versterkt. Rusland staat ook geen onbeperkte toegang toe van OVSE-waarnemers, ook niet tot de grens tussen Oekraïne en Rusland, waar de (zeer beperkte) waarnemingsmissie in de zomer van 2021 werd stopgezet als gevolg van een Russisch veto.
  
  Zonder de volledige uitvoering van het staakt-het-vuren, de terugtrekking van zware wapens en de toestemming voor volledige toegang tot alle gebieden voor de waarnemersmissie van de OVSE, is het moeilijk om de uitvoering van de politieke onderdelen van Minsk II te bespreken. Niettemin heeft Oekraïne zoveel van de akkoorden van Minsk uitgevoerd als redelijkerwijs mogelijk is zonder controle over het grondgebied te hebben, en elk punt aangepakt. Het heeft wetgeving over de speciale status en amnestie aangenomen - en met vernieuwingen verlengd - (2014), en ontwerpwetgeving over lokale verkiezingen opgesteld (2014). Oekraïne heeft grondwetswijzigingen aangenomen om meer autonomie te verlenen aan de gebieden die momenteel buiten zijn controle vallen (2015).
   
• Mythe 6: “De EU is hoe dan ook zwak en irrelevant. Waarom zou je zelfs de moeite nemen om met de EU te praten?”
  
  
  Onjuist. Het Russische politieke establishment heeft zijn uiterste best gedaan om de wereld ervan te overtuigen dat de EU zwak is en geen belang heeft bij het bevorderen van internationale vrede en veiligheid. Russische ambtenaren en staatsmedia schilderen de EU routinematig af als irrelevant en niet in staat om crises aan te pakken, of het nu gaat om het conflict tussen Rusland en Oekraïne, of om welke andere internationale kwestie dan ook. In januari 2022 heeft minister Sergej Lavrov de EU zelfs van “machteloosheid” beschuldigd.
  
  Het feit dat Europa sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog vrede kent, is voldoende bewijs om deze bewering te weerleggen. De EU heeft, in samenwerking met de VN, de NAVO, de OVSE, de Raad van Europa, de leden van de G7 en andere internationale partners, tastbare bijdragen geleverd aan vrede en veiligheid in de ruimere Europese regio en daarbuiten, met inbegrip van Oekraïne.
  
  De EU is ook 's werelds grootste geïntegreerde economische zone en de grootste handelspartner van Oekraïne. De ambitieuze associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne brengt Oekraïne en de EU dichter bij elkaar door hervormingen in Oekraïne te ondersteunen, de interne markt van de EU open te stellen en wetten, normen en regelgeving in diverse sectoren te harmoniseren.